Schizofrenia z objawami negatywnymi. Jak chorują kobiety?

Schizofrenia – objawy pozytywne i negatywne

Charakterystyczną cechą choroby jest występowanie objawów „pozytywnych” – wytwórczych (zaburzenia rzeczywistości) oraz „negatywnych” – ubytkowych (zaburzenia emocji). Do objawów pozytywnych należą m.in. urojenia, omamy, zaburzenia mowy lub dezorganizacja zachowania. Są to objawy, które nie są obecne u ludzi zdrowych. Osoba chora odczuwa dodatkowe doznania, które nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości    ¹.

Objawy negatywne to objawy które skutkują utratą zdolności do przeżywania, a także wyrażania emocji. Przy znacznym nasileniu takich objawów może dochodzić do wycofania się osoby chorej z życia lub jej izolacji od innych ludzi. Objawy negatywne obejmują także zmniejszenie motywacji do działania lub obniżenie energii życiowej, ograniczoną ekspresję emocjonalną i werbalną.

– Objawy negatywne to objawy deficytowe braku czegoś. Pacjenci często cierpią na blady afekt – ich emocje są spłycone, nie mają takiej intensywności emocjonalnej, mają alogię czyli zubożoną wypowiedź, przestają o siebie dbać. Przeważnie są smutni, wycofani społecznie, mało rzeczy cieszy ich na co dzień – tłumaczy Dr Piotr Wierzbiński, psychiatra.

Objawy negatywne pozostają często „w cieniu” objawów pozytywnych, są bagatelizowane, tłumaczone lenistwem czy też charakterem chorego. Jednak potencjalnie „nieszkodliwi”, wycofani pacjenci wymagają większej uwagi i opieki. Z tego względu, iż objawy te są trudne w rozpoznaniu, wymagają zwrócenia na nie uwagi lekarzy i społeczeństwa, w szczególności dlatego, że mogą one występować w formie przetrwałej – w dużej mierze oznacza to, że obciążeni nimi pacjenci mogą już nigdy nie stać się osobami samodzielnymi.

– Niestety z perspektywy mojej własnej, osobistej, jak zaczynałem pracę na psychiatrii byłem zafascynowany objawami pozytywnymi - o nich się zawsze dobrze pisze, są fenomenalne, wszystkie książki jak pokazują pacjentów to pokazują w takich właśnie objawach. Jednak z perspektywy życia pacjenta chorującego na schizofrenię objawy negatywne są kluczowe. Trudniej się je leczy, a pacjentowi bardzo ciężko jest wrócić do życia społecznego – mówi dr Wierzbiński.

Czy kobiety z przeważającymi negatywnymi objawami schizofrenii chorują inaczej niż mężczyźni?

Według raportu „Schizofrenia z objawami negatywnymi. Obciążenie chorobą pacjentów i ich bliskich” obraz typowego pacjenta był częściej łączony z mężczyzną, w jednostkowej opinii kobiety chorują nieco inaczej – niekiedy dokonują bardzo dużego wysiłku aby utrzymać się w kompetencjach społecznych.

U kobiet choroba rozpoczyna się nieco później (25.–34. r.ż.) niż u mężczyzn (15.–24. r.ż.)¹, w związku z czym mają szansę na zbudowanie większej sieci wsparcia społecznego, która wymusza utrzymanie aktywności – mogą się dłużej utrzymywać w wykonywanej prostej pracy, dłużej zachować dbałość o określone kwestie (higiena otoczenia). We wspomnianym wyżej raporcie dłuższe zachowywanie nawyków było jednostkowo łączone z płcią kobiecą.

– Właśnie z powodu wsparcia społecznego, kobiety lepiej sobie radzą, bo zawsze obok jest ktoś, kto zwraca uwagę, chociażby na to czy pacjent bierze leki czy nie. W przypadku mężczyzn czasem jest widoczne jest, że jak dany pacjent zachorował wcześniej to jego linia życiowa zmienia się w sposób radykalny, a jego świat nie jest na tyle duży żeby ktoś mu pomógł z zewnątrz. Wtedy rokowania są gorsze – komentuje dr Wierzbiński.

Ekspert zwraca również uwagę, że presja społeczna jest zdecydowanie większa wobec kobiet, dlatego kiedy w skutek choroby przestają one o siebie dbać, jest to dużo bardziej zauważane:– Jeżeli chodzi o objawy negatywne u kobiet czy u mężczyzn, trudno jednoznacznie powiedzieć, na ile one się różnią, natomiast u kobiet są one bardziej widoczne, ponieważ zwykle presja społeczna jest taka, że kobieta musi o siebie dbać, musi dobrze wyglądać, jest permanentnie oceniana. W przypadku kobiety z przetrwałymi i przeważającymi objawami negatywnymi od razu widać, że jest gorzej zadbana, ten afekt nie jest taki jak na co dzień, komunikacja społeczna jest słabsza. W związku z tym zwykle takie pacjentki są z tego powodu stygmatyzowane.

Pacjenci z negatywnymi objawami schizofrenii są dużo bardziej narażeni na posiadanie szeregu chorób współistniejących. W przypadku kobiet szczególnie dotyczy to chorób ginekologicznych. Zaledwie 58% ankietowanych kobiet ze schizofrenią miało kiedykolwiek przeprowadzoną cytologię. USG narządów rodnych i piersi kiedykolwiek miało wykonane odpowiednio 17 i 25%. Żadna z kobiet nie miała przeprowadzonego USG piersi w ciągu ostatniego roku.¹

– Głównym powodem takiego stanu rzeczy jest to, że pacjentka z przeważającymi negatywnymi objawami schizofrenii będzie raczej unikać odwiedzania lekarzy sama z siebie, dopóki nie zmusi jej do tego stan zdrowia albo otoczenie. Wycofanie społeczne, depresyjność pacjentki, zubożenie kontaktów społecznych, powoduje, że te pacjentki jakoś umykają systemowi. – komentuje dr Wierzbiński.

Leczenie

Odpowiedź na leczenie oraz rokowanie w przypadku schizofrenii jest bardzo indywidualne. Indywidualizm odpowiedzi terapeutycznej zależy od wielu czynników, m.in. czasu kiedy zaczęła się choroba, sytuacji materialnej pacjenta, tego czy mieszka sam czy z opiekunem oraz wsparcia społecznego. Aktualnie dostępne leki przeciw psychotyczne wykazują skuteczne działanie głównie w obszarze objawów pozytywnych, a w zdecydowanie mniejszym stopniu niwelują objawy negatywne i zaburzenia funkcji poznawczych. Pacjenci z przeważającymi objawami negatywnymi są więc leczeni suboptymalnie.

Rola wsparcia opiekunów i najbliższych w procesie leczenia pacjentów z negatywnymi objawami schizofrenii jest również niezwykle istotna. Dobrze leczony pacjent ze schizofrenią, z odpowiednim wsparciem otoczenia, może wrócić do aktywności zawodowej i społecznej, wrócić do życia.

    1 Raport „Schizofrenia z objawami negatywnymi. Obciążenie chorobą pacjentów i ich bliskich”, redakcja naukowa raportu: Prof. dr hab. n. med. Agata Szulc, Klinika Psychiatryczna Wydział Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny, Prof. dr hab. n. med. Jerzy Samochowiec, Katedra i Klinika Psychiatrii Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie.