Ubezwłasnowolnienie osoby niezdolnej do samodzielnego funkcjonowania

Są przypadki, w których spadek możliwości fizycznych czy umysłowych jest nagły np. za sprawą wypadku lub innego zdarzenia losowego bądź występowanie wad genetycznych powodujących konieczność stałej opieki nad osobą. W jaki sposób poradzić sobie w takiej sytuacji?

Jedną z możliwości wsparcia osoby niezdolnej do samodzielnego funkcjonowania jest proces ubezwłasnowolnienia, który postaram się przedstawić w poniższym tekście.

Na początku warto zaznaczyć, że ubezwłasnowolnienie możliwe jest wtedy, gdy choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe bądź innego rodzaju zaburzenie powoduje, że dana osoba nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Potrzebne jest wtedy nie tylko zabezpieczenie osoby poprzez wsparcie codzienne, ale także występuje konieczność zadbania o jej majątek i nią samą.

Jak sama nazwa wskazuje, jest to pozbawienie kogoś własnej woli, możliwości do decydowania.

Każdy człowiek od chwili urodzenia ma tzw. zdolność prawną (może zostać właścicielem samochodu, telefonu, wziąć kredyt… itp.). Do 13. roku życia osoba może zawierać jedynie drobne umowy, więc nabywa częściowe zdolności prawne. Wraz z uzyskaniem pełnoletności otrzymuje całkowitą zdolność do czynności prawnych, czyli możliwość nabywania dóbr i zaciągania zobowiązań.

Ubezwłasnowolnienie natomiast powoduje, iż dana osoba nie ma możliwości samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących swojej osoby i majątku. Ogranicza się ją w możliwościach dokonywania czynności prawnych w celu ochrony jej interesów osobistych i majątkowych. Ubezwłasnowolniona może być już osoba, która ukończyła 13. rok życia.

Ubezwłasnowolnienie następuje na podstawie postanowienia sądu, po weryfikacji przez sąd poczytalności uczestnika. Poczytalność takiej osoby weryfikowana jest przez biegłych specjalistów.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć:

- małżonek osoby, której wniosek dotyczy,

- krewni w linii prostej (zstępni, np. córka, wnuk oraz wstępni, np. ojciec, babka), jak również rodzeństwo (tylko w przypadku braku przedstawiciela ustawowego osoby, której wniosek dotyczy),

- przedstawiciel ustawowy osoby,

- prokurator.

Do takiego wniosku niezbędne są dokumenty świadczące za przedstawionym we wniosku schorzeniem. Dokumenty medyczne powinny przedstawiać istnienie choroby psychicznej, niepełnosprawności intelektualnej, innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Co ważne, dokument wystawiony przez lekarza jest ważny 30 dni od daty wystawienia. Ponadto, do wniosku należy dołączyć informacje poświadczające przynależność wnioskodawcy do kręgu osób mających prawo występować z takim wnioskiem, np. akt urodzenia.

Występują dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia, które mogą być zastosowane w zależności od poczytalności danej osoby oraz tego, nad czym osoba nie jest w stanie samodzielnie panować.

Ubezwłasnowolnienie częściowe: osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonać czynności związanych z drobnymi umowami, bieżących sprawach życia codziennego. Może podejmować działania, które nie są zobowiązaniem np. podjęciem się wykonania usługi ani rozporządzeniem, np. decydowaniem o sprzedaży/kupnie. Może swobodnie, bez zgody przedstawiciela ustawowego, jakim jest kurator, zarządzać swoim zarobkiem, chyba że z ważnych powodów sąd opiekuńczy postanowi inaczej. Może ona również swobodnie rozporządzać przedmiotami majątkowymi lecz ważne jest tutaj, że są to przedmioty oddane przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku. Większość czynności prawnych, dokonywanych przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, dla ich ważności wymaga zgody – zatwierdzenia – przez kuratora. Będą to wszelkie czynności zobowiązujące i rozporządzające, czyli np.: kupno, sprzedaż, darowizna, zlecenie, najem. Osoba częściowo ubezwłasnowolniona może zawrzeć małżeństwo. Należy podkreślić, że w przypadku osób upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie potrzebna jest na to zgoda sądu. Ubezwłasnowolniony częściowo nie może sporządzić, zmienić, odwołać testamentu.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustala się kuratora, który wykonuje czynności zaliczające się do tzw. zwykłego zarządu majątkiem osoby jak np. wyznaczanie jej danej kwoty z wypłaty, czy decydowaniu na co w pierwszej kolejności przeznaczone zostaną zarobki osoby.

W sprawach ważniejszych, w szczególności przekraczających zakres, nad którą sprawowana jest opieka bądź kuratela, zarówno opiekun, jak i kurator mają obowiązek dodatkowo uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na dokonanie danej czynności, np. na sprzedaż mieszkania, umieszczenie osoby w placówce.

Ubezwłasnowolnienie całkowite: Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona pozbawiona jest prawa do samo decydowania w zakresie czynności prawnych, a w przypadku dokonania takiej czynności jest ona uznawana za nieważną. Samodzielnie może dokonać jedynie drobnych działań życia codziennego: drobne zakupy, skorzystanie z usług drobnych. Czynności te będą ważne, jeżeli nie będą powodować pokrzywdzenia osoby ubezwłasnowolnionej. Zatem osoba taka nie może sama dokonać ważnego zakupu, np. samochodu, bądź sprzedaży np. domu. Osoba taka nie może podpisywać żadnych umów, ponieważ są one nieważne, nie może wziąć kredytu. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawiany jest opiekun prawny, który reprezentuje interesy jednostki oraz sprawuje nad nią pieczę. Dla niepełnoletnich osób mogą to być rodzice. Tylko czynności podjęte przez opiekuna prawnego w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej mają skutki prawne. W tym zakresie ubezwłasnowolnienia ważne jest, iż osoba taka nie może zawrzeć małżeństwa – sama albo przez opiekuna, uznać dziecka, sporządzić albo odwołać testamentu. Ta forma ubezwłasnowolnienia jest częściej stosowana, ponieważ opiekun ma większe możliwości zabezpieczenia osoby.

Procedura, jaką jest ubezwłasnowolnienie, od długich lat jest zagadnieniem kontrowersyjnym ze względu na daleko idące konsekwencje tego przedsięwzięcia zarówno dla opiekuna prawnego, ale przede wszystkim dla osoby poddanej procedurze. Niestety, jest czasami jedynym rozwiązaniem, jeżeli osoba nam bliska wyrządza sobie krzywdę, np. jest uzależniona czy chora psychicznie. W przypadku osoby chorej organicznie, osoby upośledzonej bywa to jedyna możliwość wsparcia w załatwieniu niezbędnych spraw potrzebnych do normalnej egzystencji.

Dlatego też, mimo iż jest to dla niektórych zabieranie prawa człowiekowi, należałoby spojrzeć na to zagadnienie wieloaspektowo i zastanowić się, czy w skrajnych przypadkach taka pomoc jest wskazana.